Poznaj swoje prawa:
Jakie prawa ma człowiek oskarżony o przestępstwo?

Fot: Jakie prawa ma oskarżony o przestępstwo?

Postpowanie karne często kojarzy się z najbardziej poważnymi przestępstwami (np. zabójstwem). Tymczasem większość przestępstw wyszczególnionych w kodeksie karnym, nie ma charakteru tzw. zbrodni. Zdecydowanie częstsze są występki, w przypadku których również wszczyna się postępowanie karne. Takie postępowanie musi respektować prawa oskarżonego, które wynikają między innymi z Konstytucji RP. Prawo do obrony jest tylko jednym przykładem uprawnienia przysługującego osobie oskarżonej o popełnienie przestępstwa. Wielu Polaków w ogóle nie zdaje sobie sprawy, jak powinni być traktowani w ramach postępowania karnego. Dlatego nasz kolejny artykuł z cyklu „Poznaj swoje prawa”, poświęciliśmy właśnie tematyce związanej z prawami oskarżonego. W tym kontekście, warto również wspomnieć o obowiązkach oskarżonej osoby.

W pewnych okolicznościach oskarżony zawsze będzie miał obrońcę z urzędu …
Prawo do obrony jest jednym z najbardziej podstawowych aspektów we współczesnym postępowaniu karnym. Zgodnie z artykułem 6 kodeksu postępowania karnego (KPK), oskarżonemu przysługuje prawo do obrony. Równie ważne jest domniemanie niewinności (patrz art. 5 KPK). Oskarżonego uważa się za osobę niewinną do czasu wydania prawomocnego wyroku. Co więcej, wątpliwości niedające się usunąć, powinny zostać rozstrzygnięte na korzyść oskarżonego. Trzeba też pamiętać o kodeksowej zasadzie, zgodnie z którą oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia niewinności oraz dostarczania dowodów świadczących o swojej winie (art. 74 paragraf 1 KPK).

60 firm pożyczkowych w jednym miejscu. Porównaj oferty »
W kontekście prawa do obrony warto dodać, że obrońca może zostać wybrany przez oskarżonego jeszcze na etapie postępowania przygotowawczego (tzn. przed wniesieniem do sądu aktu oskarżenia). Przepisy kodeksu postępowania karnego, ograniczają liczbę obrońców każdej osoby do trzech osób. Zgodnie z KPK, oskarżony nieposiadający wybranego adwokata, może wnioskować o wyznaczenie mu obrońcy z urzędu (na podstawie listy adwokatów). W takim przypadku, osoba oskarżona nie ma wpływu na wybór i dodatkowo powinna uzasadnić, że nie może ponieść kosztów obrony bez „uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny”. Dlatego przy staraniu się o obrońcę z urzędu, trzeba przygotować m.in. dokumenty świadczące o wysokości dochodu i sytuacji majątkowej rodziny.
W pewnych sytuacjach, obrońca z urzędu jest przyznawany automatycznie. Takie rozwiązanie będzie zastosowane, jeżeli oskarżony:

• jest niewidomy, głuchy lub niemy
• nie ukończył jeszcze 18 lat
• prawdopodobnie znajduje się w stanie psychicznym uniemożliwiającym rozsądne oraz samodzielne prowadzenie obrony
• podczas popełniania rzekomego przestępstwa mógł znajdować się w stanie niepoczytalności

Korzystanie z obrony jest prawem, ale nie obowiązkiem. Przepisy kodeksu postępowania karnego stanowią jednak, że oskarżony musi mieć obrońcę przed sądem okręgowym, jeżeli zarzuca się mu zbrodnię (tzn. przestępstwo zagrożone przynajmniej 3 latami więzienia). W takiej sytuacji, brak wybranego obrońcy również skutkuje przyznaniem adwokata z urzędu. Na odmowną decyzję sądu w sprawie przyznania darmowej obrony, oskarżonemu przysługuje zażalenie.
Trzeba podkreślić, że prawo do obrony nie wyczerpuje uprawnień osoby oskarżonej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, oskarżony posiada również prawo do:

• udziału w rozprawie (oskarżony nie musi uczestniczyć w procesie jeśli nie jest to konieczne, ale w ten sposób ogranicza swoje szanse na korzystne rozstrzygnięcie)
• składania wyjaśnień (wyjaśnienia może składać wyłącznie osoba oskarżona)
• złożenia wniosku o uwzględnienie określonego dowodu - np. zeznań świadka (sąd nie musi jednak przychylić się do wniosku oskarżonego)
• przeglądania akt sprawy w trakcie postępowania sądowego (na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, sąd wydaje odpłatne kopie dokumentów)
• wniesienia kasacji, apelacji lub wniosku o wznowienie postępowania

Płać ratę kredytu niższą nawet o 30%. Porównaj oferty »

W nawiązaniu do ostatniego punktu warto przypomnieć, że apelacja dotyczy wyroku wydanego przez sąd pierwszej instancji. Apelację do sądu drugiej instancji, składa się za pośrednictwem organu, który wydał kwestionowany wyrok. Sądem drugiej instancji w zależności od rodzaju przestępstwa, będzie sąd okręgowy lub apelacyjny. Kasacja jest rozwiązaniem, które można zastosować po prawomocnym wyroku sądu odwoławczego. Warto wspomnieć, że oprócz strony procesu karnego, kasację do Sądu Najwyższego może wnieść Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka (w przypadku spraw dotyczących dzieci). Kasacja jest środkiem stosowanym tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. wtedy, gdy doszło do rażącego naruszenia prawa). Podobna sytuacja dotyczy wniosku o wznowienie postępowania. 
Przejdź na drugą stronę i dowiedz się czy oskarżony musi złożyć odciski palców »